Οι ρίζες του θεάτρου σκιών


Κείμενα - έρευνα: Τάσος Ανδριώτης

Οι ρίζες του θεάτρου σκιών καλλιεργήθηκαν μέσα σε παιχνίδια σκιών, τρόπους διασκέδασης, θρησκείες, τελετές. θρύλους, αρχαίους μύθους και παραδόσεις της Ανατολής. Στήθηκαν μπερντέδες σε μοναστήρια μέχρι και τεκέδες.
Οι αρχαιότερες σημαντικές αναφορές είναι σε μέρη της ανατολικής Ασίας κυρίως στην Ινδία, Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Ινδοκίνα και Κίνα.

Αργότερα εξαπλώθηκε στη βόρεια Αφρική, στις μεσογειακές χώρες και στη συνέχεια στα βαλκάνια.

Στα βαλκάνια διαδόθηκε από τις αρχές του 17ου αιώνα κι έτσι από την Ευρώπη πέρασε στην Αμερική.

Έτσι, τα πιο διαδεδομένα είδη θεάτρου σκιών είναι της Κίνας, Ινδίας, Ινδονησίας, Ταϊλάνδης, Καμπότζης, Τουρκίας και Ελλάδας.

Παρακάτω θα δούμε τις θεωρίες δημιουργίας, την εξάπλωση, την εξέλιξη και τη διάδοση του θεάτρου σκιών στις κυριότερες χώρες, καθώς και μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία για το θέατρο σκιών της κάθε χώρας.

ΚΙΝΑ

Στην Κίνα υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τη γέννηση του θεάτρου σκιών.
Στα πολύ παλιά χρόνια οι κινέζοι, πριν ακόμα ανακαλυφθεί το γυαλί, στα παράθυρά τους έβαζαν χαρτί. Έτσι έβλεπαν σκιές από τους ανθρώπους που ήταν μέσα στα σπίτια και τους ήρθε η ιδέα να το κάνουν θέαμα.
Ζωγράφιζαν μάλιστα παραστάσεις σε χαρτί καλύπτοντας τα παράθυρα, αποτρέποντας την είσοδο κάποιου πνεύματος στο σπίτι τους.
Επίσης κινέζοι μάγοι άναβαν φωτιές σε σπηλιές και κάνανε διάφορες κινήσεις για να φανεί η σκιά τους κι έτσι εντυπωσίαζαν το κοινό.
Στην Κίνα αναφορά γίνεται στην ιστορική εγκυκλοπαίδεια Tai Ping Yu Lan βασισμένη σε έγγραφο του 983 μ.Χ από τον Hsi Lun που πιστεύεται ότι είναι η προέλευση του θεάτρου σκιών. Το κείμενο αναφέρει ότι όταν ο αυτοκράτορας της δυτικής δυναστείας Χαν, Βουντι (; π.Χ.) έχασε την αγαπημένη του σύζυγο Λι από αρρώστια, έχασε το ενδιαφέρον του για τα πάντα ακόμα και την ίδια τη ζωή. Οι τότε υπουργοί έψαχναν να βρουν κάποιο τρόπο για να κάνουν τον αυτοκράτορα να επιστρέψει στα καθήκοντά του. Βρήκαν κάποιο ταοϊστή μάγο που γνώριζε έξυπνα ταχυδακτυλουργικά κόλπα ο οποίος έφτιαξε μια δερμάτινη κούκλα από δέρμα γαϊδάρου και σε ένα σκοτεινό δωμάτιο αναπαριστούσε τη σκιά της πίσω από ένα φωτισμένο από φλόγα πανί και μιμόταν τη φωνή της.
Με αυτό τον τρόπο ο αυτοκράτορας παρηγορήθηκε κι έτσι επέστρεψε στα καθήκοντά του.
Στην Κίνα μάλιστα υπάρχουν οι αρχαιότερες γραπτές αναφορές για θέατρο σκιών στα κείμενα του κείμενα του Meng Yuanlao (1126-1147).
Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα το θέατρο σκιών άνθισε τον 11ο μ.Χ. αιώνα κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σουνγκ (980-1278 μ.Χ.) και παιζότανε κυρίως στις αγορές και στις αγροτικές περιοχές της νοτιοδυτικής Κίνας και κυρίως στις επαρχίες Γκανσού, Σαανσί και Νινγκσιά και ονομαζόταν «Ying Xi».
Πολλοί ερευνητές θεωρούν την Κίνα ως γενέτειρα του θεάτρου σκιών. Κάποιοι όμως πιστεύουν ότι ήρθε από την Ινδία.
Κατά τη δυναστεία των Μινγκ (Μινγκ Τσάο) (1368-1644) υπήρχαν 40 με 50 θίασοι που έπαιζαν θέατρο σκιών στο Πεκίνο. Τον 13ο αιώνα το θέαμα έγινε δημοφιλές και παιζόντουσαν παραστάσεις στα στρατεύματα της Μογγολίας. Οι μογγόλοι υπο τις διαταγές του αυτοκράτορα Genghis Khan, σάρωσαν την Ευρασία και μαζί πέρασαν αυτό το θέαμα και το διέδωσαν κυρίως σε Περσία, Αραβία και Τουρκία.
Στο Πεκίνο, κατά της διάρκειας της βασιλείας του αυτοκράτορα Kangxi, η τέχνη αυτή ήταν ανάρπαστη. Μάλιστα σ’ ένα αρχοντικό ενός πρίγκιπα υπήρχαν οχτώ ακριβοπληρωμένοι παίκτες.

Το θέατρο σκιών στην Κίνα, λόγω του μεταφυσικού του χαρακτήρα καθ’ ότι πιστεύεται ότι οι σκιές συμβόλιζαν τον Κάτω Κόσμο - έπαιρνε διάφορες ονομασίες όπως «πανί των ονείρων», «πανί των σύννεφων», «πανί της προσδοκίας του θανάτου.

Αρχικά οι παραστάσεις είχαν τελετουργικά στοιχεία για τη λατρεία των νεκρών, όμως αργότερα απέκτησαν πιο κοινωνικό χαρακτήρα και με πιο ανθρώπινες απεικονίσεις στους χαρακτήρες.

Ο φωτισμός αρχικά γινόταν με μια φλόγα ή από λάμπα πετρελαίου.

Η οθόνη της παραδοσιακής σκηνής είναι από χαρτί βατόμουρου ή μετάξι ή άσπρη γάζα ή από λινό ή βαμβακερό ύφασμα.

Στην Κίνα, το θέατρο σκιών υπήρξε ακόμη κι ως μέσο διδασκαλίας της θρησκείας, των μύθων και θρύλων και γενικότερα του πολιτισμού της Κίνας για ανθρώπους που δεν ήξεραν να διαβάσουν.

Τα έργα του κινεζικού θεάτρου σκιών ανήκουν σε έξι κατηγορίες: τα βουδιστικά, τα ταοϊστικά, τα ιστορικά, τα λαϊκά, τους μονόλογους και τις κωμωδίες. Η διάρκειά τους είναι μισή ώρα περίπου.
Οι παίκτες αναπαριστούν σκηνές από κινέζικη θρησκευτική λογοτεχνία όπως το «Journey to the West», ιστορικά μυθιστορήματα όπως το «The Three Kingdoms», παραμύθια με διάσημους χαρακτήρες όπως ο σοφός δικαστής Bao Gong.

Οι κινέζικες φιγούρες είναι κατασκευασμένες κυρίως από δέρμα γαϊδάρου, φτιαγμένες με πολλές αρθρώσεις ώστε οι παίκτες να αποδίδουν με δεξιοτεχνία την κίνηση της φιγούρας. Ονομάζονται «pi ying» που σημαίνει «δερμάτινες σκιές». Οι παίκτες τις χειρίζονται με ξυλαράκια.
Οι χαρακτήρες έχουν έντονα χαρακτηριστικά και τα κόκκινα πρόσωπα συμβολίζουν τους ήρωες ενώ τα άσπρα πρόσωπα συμβολίζουν τους δόλιους χαρακτήρες. Τις φιγούρες χειρίζεται ο παίκτης μαζί με ένα βοηθό του.

Σήμερα το κινέζικο θέατρο σκιών, αν και σα θέαμα είναι καταπληκτικό με αριστουργηματικές λεπτοδουλεμένες φιγούρες, θεωρείται πλέον μουσειακό είδος και σπάνια παίζονται παραστάσεις παρά μόνο σε διάφορες εκδηλώσεις και φεστιβάλ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το «Μαύρο Θέατρο» όπου γεννήθηκε στην Κίνα, αρχικά είχε τη μορφή θεάτρου σκιών.

Οι παραστάσεις γίνονταν συχνά σε συγκεντρώσεις γυναικών. Επειδή δεν επιτρεπόταν σ’ αυτές να πηγαίνουν στα δημόσια θέατρα.
Στο κινέζικο θέατρο σκιών πρέπει να ξεχωρίσουμε δυο βασικούς τύπους: τις μικρές φιγούρες τύπου Πεκίνου, από τομάρι γαϊδάρου, ύψους μέχρι 40 εκατοστών, και τις μεγάλες φιγούρες τύπου επαρχίας Σε-τσουάν από δέρμα βούβαλου, ύψους μέχρι 75 εκατοστών.


ΙΝΔΙΑ

Οι ινδοί πιστεύουν ότι το θέατρο σκιών ξεκίνησε μέσω των θεών και γι’ αυτό οι παραστάσεις αρχικά παίζονταν έξω από τους ναούς του Shiva, ο οποίος θεωρείται προστάτης των φιγούρων του θεάτρου σκιών. Ο μύθος λέει ότι ο θεός Shiva και η γυναίκα του η θεά Parvati μια μέρα επισκέφθηκαν το μαγαζί ενός κατασκευαστή παιχνιδιών, ο οποίος είχε φτιάξει κάποιες ξύλινες κούκλες με ενωμένα άκρα. Η θεά Parvati ενθουσιασμένη με αυτές τις κούκλες, ζήτησε από το θεό Shiva ν’ αφήσει πνεύματα να μπουν στις κούκλες ώστε να μπορούν να χορέψουν. Έτσι κι έγινε. Ο κατασκευαστής που είχε φτιάξει τις κούκλες, βλέποντας αυτό το θέαμα πίσω από μια οθόνη, είδε μόνο σκιές και του ήρθε η ιδέα να κάνει φιγούρες θεάτρου σκιών.

Η ινδική λέξη «Σαουμπχίκα» που σημαίνει «σκιοπαίκτες» αναφέρεται στην Mahabhasya, σανσκριτική γραμματική του Πανταζάλι του 140 με 160 π.Χ. Πιθανόν αναφέρεται σε θέατρο σκιών ή σε απλά παιχνίδια σκιών.
Αρκετοί Ινδολόγοι όπως ο γερμανός Richard Pischel (18/1/1849-26/12/1908), ο επίσης γερμανός Heinrich Luders (25/6/1869-7/5/1943) και ο αυστριακός Moriz Winternitz (23/12/1863-9/1/1937), είναι της άποψης ότι τα σανσκριτικά δράματα «Mahaanaataka» γράφτηκαν για το θέατρο σκιών.
Πολλοί ακόμη ερευνητές υποστηρίζουν ότι η Ινδία είναι η γενέτειρα του θεάτρου σκιών. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ήρθε από την Κίνα στην Ινδία.
Πάντως οι αρχαιότερες γραπτές αναφορές που αναφέρουν συγκεκριμένα θέατρο σκιών χρονολογούνται το 200 π.Χ. στο είδος «Τολού Μπομαλού» που σημαίνει αντίστοιχα κούκλα και δέρμα.
Οι φιγούρες είναι πολύχρωμες μεγάλων διαστάσεων και οι χαρακτήρες που συμβολίζουν ανθρώπους και αγίους είναι φτιαγμένες από δέρμα κατσίκας.
Οι θεοί και οι ήρωες από δέρμα ελαφιού και οι δαίμονες από δέρμα βουβαλιού.
Επίσης χρησιμοποιείται και το δέρμα ελαφιού.
Τα έργα είναι παρμένα από ινδικά έπη: τη Μαχαμπαράτα, τη Ραμαγιάνα και τις Πουράνες.
Κάθε παράσταση διαρκεί από 4 έως 8 ώρες με πολλούς παίκτες και συνοδεύεται από μουσικά όργανα.
Τις γυναικείες φωνές τις μιμούνται οι γυναίκες.
Το θέατρο σκιών επικρατεί στους νομούς Ορίσα, Κεράλα, Μαχαράστρα, Ταμίλ Ναντού, Άντρα Πραντές και Καρνατάκας.
Στους νομούς Ορίσας, Κεράλας και Μαχαράστρας, οι φιγούρες είναι ασπρόμαυρες ενώ στους υπόλοιπους νομούς είναι πολύχρωμες.
Στο νομό Ορίσας το θέατρο σκιών είναι γνωστό ως «Raavana Chhaya» που σημαίνει «Σκιά του Ράβανα». Η ιστορία αυτή βασίζεται στα έπη Ραμαγιάννα.
Στο νομό Μαχαράστρα το θέατρο σκιών είναι γνωστό ως «Camdyaachaa Bahulye» που σημαίνει «Φιγούρες από δέρμα». Επίσης είναι γνωστό ως «Chitra Marathigaru». Κι εδώ τα έργα είναι βασισμένα στα έπη Ραμαγιάννα.
Το θέατρο σκιών του νομού Κεράλας επίσης παίζεται αποκλειστικά βασισμένο στα έπη Ραμαγιάνα.
Ο νομός Άντρα Πραντές έχει την ισχυρότερη παράδοση στο θέατρο σκιών που ονομάζεται «Tholubommalata». Τα έργα είναι βασισμένα στα έπη Μαχαμπαράτα και Ραμαγιάνα. Οι φιγούρες σε ύψος είναι 1,2 έως 1,82 και τις χειρίζονται με λαβές από μπαμπού.
Στο νομό Καρνατάκας υπάρχουν δύο μορφές θεάτρου σκιών, γνωστές ως «Togalu gombe-atta». Επίσης αναφέρονται ως «Killekyathru». Άλλες ονομασίες είναι «Gombberama Chakkai Gobbeyata», «Togalu Gobbeyat», «Thol Pava-Kuthu» ή «Pavaikottu». Οι φιγούρες είναι φτιαγμένες από δέρμα κατσίκας με μέγεθος 1 έως 1,5 μέτρο ενώ στο άλλο είδος είναι αρκετά μικρές. Τα έργα εκεί είναι βασισμένα στη Μαχαμπαράτα, τη Ραμαγιάνα και τις Πουράνες. Οι παραστάσεις παραδοσιακά πραγματοποιούνται σε ναούς ως προσφορά στη θεά Bhagavathi (σανσκριτικά σημαίνει θεά). Οι ναοί βρίσκονται σε Palaghat, Trichur και Mallapuram disricts. Υπάρχουν 104 ναοί οι οποίοι είναι εξοπλισμένοι με μόνιμη σκηνή για τις παραστάσεις (σπίτι δράματος) που ονομάζεται «koothu madam». Οι παραστάσεις παρουσιάζουν αποκλειστικά επεισόδια από Κάμπα Ραμαγιάννα που διαρκούν 7 έως 21 νύχτες ή ακόμα περισσότερες σε ορισμένους ναούς. Οι παραστάσεις πραγματοποιούνται εποχιακά κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ ενός ναού.
Στη Σρι Λάνγκα (πρώην Κεϋλάνη) τον 12ο αιώνα υπάρχουν αναφορές για δερμάτινες κούκλες που χρησιμοποιόντουσαν σε θέατρο σκιών με τ’ όνομα «Tol Pava Kuttu». Η περιγραφή αυτή υπάρχει σε ποίημα του Kunchan Nambiar (1705–1770). Κάτι αντίστοιχο με το θέατρο σκιών του νομού Κεράλας.
Στα χρονικά της Σρι Λάνγκα (Mahavasma=Great Chronicle) αναφέρεται η λέξη «Wilh» του 1211 μ..Χ. και περιγράφονται οι κούκλες του θεάτρου σκιών «Rupopajivana».  Οι κούκλες «Rupopajivana» ονομάζονται επίσης «Mandapika» στη βόρεια Ινδία που είναι δερμάτινες φιγούρες και παίζονται πίσω από μια κουρτίνα.


ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ

Όταν ο Ινδουισμός κυριάρχησε την Ινδονησία κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., το θέαμα αυτό αποτελούσε θρησκευτική λατρεία.
Οι παίκτες σχημάτιζαν σκιές σε τοίχους καλώντας πνεύματα των νεκρών.
Οι πρώτες αναφορές για θέατρο σκιών υπάρχουν για την περίοδο 840-907 μ.Χ.
Αρχικά ο φωτισμός ήταν από μια λάμπα από λάδι καρύδας ή ένα κερί και ήταν θέαμα μικτό με μαριονέτες και φιγούρες από δέρμα.
Τα θέματα πάντοτε είναι παρμένα από ινδικά έπη: τη Μαχαμπαράτα και τη Ραμαγιάνα όμως με ονόματα και τη νοοτροπία των ντόπιων και έχουν τη μορφή ιεροτελεστίας διδάσκοντας στους θεατές τα ιδανικά των ανωτέρων τάξεων.
Η ανάπτυξή του θεάτρου σκιών στην Ινδονησία χρονολογείται τον 11ο αιώνα μ.Χ. και ονομάζεται «Γουαγιάνγκ» και «ringgit». Τα όνοματα αυτά αναφέρονται στο ποίημα «Arjuna Wiwaha» (Ο γάμος του Αρτζούνα).
Η λέξη «Γουαγιάνγκ» προέρχεται από τις λέξεις «Yang, Eyang, Hyang» που σημαίνει «σκιά» ή «φαντασία», όμως αναφέρεται σε όλα τα είδη θεάτρου της Ινδονησίας.
Στις αρχές του μεσαίωνα, όταν το Ισλάμ άρχισε να διαδίδεται στην Ινδονησία, ακολούθησαν παραστάσεις βασισμένες στα ινδικά έπη.
Στο Ισλάμ όμως απαγορευόταν η απεικόνιση θεοτήτων, έτσι το συγκεκριμένο θέαμα απαγορεύτηκε.
Ο βασιλιάς Raden Patah (1475–1548) από το Demak της Ινδονησίας, ζήτησε να παρακολουθήσει θέατρο σκιών «Γουαγιάνγκ» με τον παραδοσιακό τρόπο παιξίματος αλλά δεν του δόθηκε άδεια από τους μουσουλμάνους θρησκευτικούς ηγέτες.
Έτσι οι θρησκευτικοί αρχηγοί, από τις ξύλινες φιγούρες που χρησιμοποιούσαν τότε, έφτιαξαν δερμάτινες κι επέτρεψαν την παρουσίαση μόνο των σκιών των φιγούρων και όχι των ειδώλων τους. Έτσι δημιουργήθηκε νέο είδος θεάτρου σκιών «Γουαγιάνγκ».
Στην Ινδονησία υπάρχουν πάνω από 60 ποικιλίες «Γουαγιάνγκ» όμως δεν είναι όλες θέατρο σκιών.
Παρακάτω θα δούμε τα κυριότερα είδη:
Το «Γουαγιάνγκ Κουλίτ» που σημαίνει «σκιές από δέρμα», αναπτύχτηκε κατά τη διάρκεια του 18ου και 20ου αιώνα και διαδόθηκε στην Ανατολική και Κεντρική Ινδονησία. Αρχικά απευθυνόταν στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις και ύστερα έγινε ψυχαγωγικό θέαμα για όλο τον κόσμο. Αυτό το είδος αποτελείται από δερμάτινες φιγούρες όπου τις χειρίζονται με λαβή από κέρατο βουβαλιού και ο χειριστής είναι ιερέας «Νταλάγκ».
Οι ιερείς «Νταλάγκ» παρουσιάζουν παραστάσεις θρησκευτικού και τελετουργικού χαρακτήρα με θεότητες, πνεύματα των προγόνων τους, ψυχές, δράκους, τέρατα, ξωτικά, μάγισσες κλπ. Ο «Νταλάγκ», που προέρχεται από τη λέξη «Γκαλάνγκ» που σημαίνει «φωτεινός» ή «καθαρός», είναι άντρας που μαθαίνει από μικρός την τέχνη αυτή κοντά σε κάποιο παίκτη και περνάει από πολλά στάδια μέχρι να γίνει άξιος.
Φτιάχνει μόνος του τις φιγούρες και μιμείται όλες τις φωνές. Απαγγέλει στην αρχαία ιαβανέζικη γλώσσα «Κάγουι» και τραγουδάει μόνος ή με συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας της Ινδονησίας με κρουστά και πνευστά όργανα που ονομάζεται «Γκαμελάν».
Οι θεατές που βρίσκονται πίσω απ’ τη σκηνή είναι άντρες όπου παρακολουθούν τον «Νταλάγκ» να προβάλει τις έγχρωμες φιγούρες του ενώ οι γυναίκες παρακολουθούν από τη μπροστινή πλευρά της σκηνής και βλέπουν μόνο τις σκιές των φιγούρων.
Οι χαρακτήρες του «Γουαγιάνγκ Κουλίτ» απεικονίζονται με σχιστά μάτια και μακριές μύτες συμβολίζοντας πνευματική καλλιέργεια ενώ χαρακτήρες που έχουν σκυμμένο κεφάλι συμβολίζουν την υπομονή. Οι κακοί και βίαιοι χαρακτήρες απεικονίζονται με μεγάλα γουρλωμένα μάτια και με το κεφάλι ψηλά.
Οι «κακοί» εμφανίζονται από αριστερά της σκηνής ενώ οι «καλοί» από τα δεξιά.
Οι παραστάσεις πάντα τελειώνουν με τη νίκη του «καλού».
Το πιο διαδεδομένο είδος στην Ινδονησία είναι το «Γουαγιάνγκ Κουλίτ Πούργουα».
Η λέξη «Πούργουα» αναφέρεται στον κύκλο των ιστοριών που προέρχονται από τα ινδικά έπη Μαχαμπαράτα και Ραμαγιάνα.
Το θέατρο σκιών στην Ινδονησία έχει συνδεθεί με σημαντικές εορτές που συνοδεύουν τη γέννηση, την περιτομή, το γάμο και επετείους.

ΤΑΪΛΑΝΔΗ

Τα είδη θεάτρου σκιών στην Ταϊλάνδη χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
Στο είδος «Ναγκ Λουόνγκ», οι φιγούρες είναι φτιαγμένες από δέρμα βουβαλιού με μαύρο χρώμα. Οι φιγούρες είναι τεράστιες και παίζονται σε οθόνη με ύψος τριών μέτρων και μήκος είκοσι μέτρων. Οι φιγούρες που έχουν μεταφυσικές ικανότητες είναι φτιαγμένες συνήθως από δέρμα τίγρης. Οι παίκτες που κινούν τις φιγούρες είναι πολλοί και τις χειρίζονται με λαβές από μπαμπού. Οι παραστάσεις συνήθως δίνονται στους ναούς και στα παλάτια.
Στο είδος «Ναγκ Ταλούνγκ» χρησιμοποιούν μικρές φιγούρες φτιαγμένες από δέρμα αγελάδας όπου. Εδώ τις χειρίζεται μόνο ένας παίκτης με λαβές από μπαμπού που βρίσκεται καθισμένος και τον συνοδεύουν μουσικά όργανα. Τα έργα αυτά έχουν ψυχαγωγικό και διδακτικό περιεχόμενο. Οι παραστάσεις αυτές παίζονται συνήθως σε γιορτές και διαρκούν μια νύχτα.
Κι εκεί τα έργα είναι παρμένα από ινδικά έπη.

Στο Σιαμ, το κάψιμο των νεκρώνμ στις αυλές των βουδιστικών ναών τη νύχτα, δυνοδεύοταν από προβολές, με ανάγλυφες φιγούρες σκηνών από το αρχαίο ινδικό ραμαγιάνα.

ΚΑΜΠΟΤΖΗ

Εκεί το θέατρο σκιών έχει μακροχρόνια παράδοση και ονομάζεται «Ρομπάπ Ναγκ Σπεκ Θαμ» που σημαίνει «χορός μεγάλων δερμάτινων φιγούρων». Το θέαμα είναι αρκετά δημοφιλές. Κάθε παράσταση διαρκεί επτά συνεχόμενα βράδια και παρουσιάζονται πάνω από 150 μεγάλες φιγούρες, φτιαγμένες από δέρμα βουβαλιού. Οι φιγούρες παριστάνουν σκηνές από τα ινδικά έπη Ραμαγιάνα. Εκεί λόγω της ποικιλίας και το μέγεθος των φιγούρων, τις φιγούρες κινούν περίπου δέκα άτομα. Οι παραστάσεις συνήθως έχουν τελετουργικά στοιχεία.

ΜΑΛΑΙΣΙΑ

Εκεί συναντάμε αρκετά είδη θεάτρου σκιών όπως το «Γουαγκιάν Τζιάβα» και το «Γουαγκιάν Σιαμ». Επίσης το είδος «Γουαγιάνγκ Κουλίτ Πούργουα», παραλλαγή του θεάτρου σκιών της Ινδονησίας και το «Γουαγιάνγκ Γκελέκ», παραλλαγή του «Νανγκ Ταλούνγκ» της Ταϊλάνδης. Το «Γουαγκιάν Σιαμ» είναι το πιο διαδεδομένο είδος στη Μαλαισία. Στις παραστάσεις συνοδεύουν τον παίκτη μουσικά όργανα. Τα έργα στηρίζονται στα ινδικά έπη «Ραμαγιάνα» και ονομάζονται «Σερίτα Μαχαράτζα Γουάνα» που σημαίνει «Ιστορία του Μαχαραγιά Ράβανα». Οι παραστάσεις συνήθως δίνονται σε θεατρικές σκηνές.

ΠΕΡΣΙΑ

Τα στοιχεία που υπάρχουν για την ιστορία του θεάτρου σκιών στην Περσία είναι κάποιες παραστάσεις ζωγραφισμένες σε κύπελλα, μικροί δίσκοι του 12ου αιώνα μ.Χ. και κάποια ποιήματα. Γνωστά ποίηματα που αναφέρουν θέατρο σκιών είναι του πέρση ποιητή, μαθηματικού και αστρονόμου Ομάρ Καγιάμ (18/5/1048-4/12/1131).
Τα ποίηματα αυτά δε μαρτυράνε τίποτα, απλά αναφέρουν το θέατρο σκιών:

Αυτός ο θόλος που όλοι ζούμε κάτωθέ του ζαλισμένοι,
είναι του Αλλάχ το μαγικό το θέατρο σκιών, ας πούμε.
Λυχνάρι του ο ήλιος και πλατύ λευκό πανί του ο κόσμο
κι αμέτρητες φιγούρες πίσω, σκοτεινές, που παραδέρνουν.

******************************

Ξύπνα! Ενώ εσύ ονειρεύεσαι, τη νύχτα ζύγωσε το πρωί
Και μες στα μάτια σε φτύνει, η αδελφή σου η φθονερή:
Ιδού! Κι αν πάλεψε ο Εφιάλτης να κλέψει την ψυχή,
Του γλίστρησε απ' τα χέρια, σαν χαραξε μελένια η αυγή.

Μέσα απ' το πέπλο στο κέντρο του ονείρου, δες, θα βγει
τ' αγόρι, ο Ομάρ - στο θρόνο κλαίει, αφήνει γοερή κραυγή.
Γλοιώδη ερπετά κι αν σύρθηκαν ανάμεσα στα πόδια του, στη γη,
Ο Ομάρ, απεγνωσμένος - τι να διαλέξει: το θάνατο ή τη ζωή;

Και όλα, πάνω και κάτω, αριστερά και δεξιά, εδώ κι εκεί,
Του Εφιάλτη ένα απαίσιο θέατρο σκιών είναι σε τούτη τη ζωή,
Που παίζεις μες στο νου, στο φως που τρεμορίχνει ένα κερί,
Ξερνάει φαντάσματα που γεννιούνται και πεθαίνουν στη στιγμή!

Η βρώση σκουληκιών και κατσαρίδων ήταν συχνή,
Εκείνου του τυραννισμένου νου μια ασχολία φλεγματική.
Μα ιδου! Το κέλυφος των εντόμων και του πύου η οσμή
Χάθηκαν, δώσαν' τη θέση τους σε μια φρικη πιο ειδεχθή.

Κι όταν η αυγή γινόταν μέρα κι ο ήλιος αποκτούσε λάμψη δυνατή,
Ο Ομάρ ξυπνούσε, μα ανειροπολούσε κάθε λεπτό, κάθε στιγμή:
Εβλεπε πως γιρλάντα κόκκινη φορούσε η αδελφή του η μισητή,
Βλέμμα απλανές, ακίνητη: από το σώμα της, το κεφάλι είχε κοπεί!

******************************

Η Περσία θεωρείται από πολλούς ερευνητές ότι ήταν ο πρώτος σταθμός στην εξάπλωση του θεάτρου σκιών από ανατολικά προς τα δυτικά μέσω των μογγόλων. Το όνομα του θεάτρου σκιών είναι γνωστό ως «Χεϊμέ Σαγιέ Γκερτόν» που σημαίνει θέατρο σκιών των νομάδων που ζούσαν σε σκηνές και τα έργα παιζόντουσαν στην είσοδο της σκηνής. Πολλοί πιστεύουν ότι οι πέρσες δημιούργησαν τον Κάραγκιοζ που παίζεται στην Τουρκία.

ΑΡΑΒΙΑ

Εκεί διαδόθηκε από μογγόλους οι οποίοι μετέφεραν το θέατρο σκιών απ’ την Κίνα.

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Το θέατρο σκιών στην Αίγυπτο υπάρχει από τον 6ο αιώνα, διαδεδομένο από άραβες και ονομάζεται «Khayal Al Zill». Άνθισε κατά τη διάρκεια ίδρυσης του Καΐρου τον 10ο αιώνα. Από το μεσαίωνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν δημοφιλές κυρίως στη γιορτή του Ραμαντάν (Ραμαζάνι).
Στην Αίγυπτο έχουν διατηρηθεί οι πιο παλιές φιγούρες του θεάτρου σκιών που παιζόταν εκεί και κατά τον ανατολιστή Paul Kahle είναι του 14ου αιώνα.
Μάλιστα στην Αίγυπτο έχουν βρεθεί τα πρώτα τρία κείμενα του θεάτρου σκιών που παιζόνταν στον αραβικό κόσμο, πρόγονοι του θεάτρου σκιών της Μεσογείου. Τα κείμενα είναι χειρόγραφα γραμμένα από τον θεατρικό συγγραφέα, γιατρό και μυστικιστή στο Κάιρο, Al Din Muhammad Ibn Daniyal την περίοδο 1260-1277 στην εποχή των Μαμελούκων (οι Μαμελούκοι ήταν στρατιωτικές δυνάμεις δούλων που κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα εξουσίαζαν κάποια μουσουλμανικά κράτη).
Οι τίτλοι αυτών των κειμένων είναι: Al Amir Wasal (The Prince Wasal)
Ageeb Wa Ghareeb (The Strange and The Bizarre) Ageeb Wa Ghareeb (Η παράξενη και την παράξενη)
Teif Al Khayal (Shadow Play) Teif Al Khayal (θέατρο σκιών) Επίσης κάποιοι μυστικοί άραβες της Αιγύπτου ασχολήθηκαν με το θέατρο σκιών ως μέσο διδασκαλίας των δογμάτων τους.
Ο τούρκος μελετητής Μετίν Αντ (1927-2008) αναφέρει ότι οι άραβες ήταν οι πρώτοι που δανείστηκαν τα έργα του θεάτρου σκιών από την Ινδονησία.
Μία από τις πρώτες αναφορές για παράσταση θεάτρου σκιών είναι ότι ο Σαλάχ Αλ Ντιν Γιουσούφ (1138-1193), γνωστός ως Σαλαντίν, Σουλτάνος της Αιγύπτου και τη Συρίας, παρακολούθησε θέατρο σκιών στο Κάιρο.
Στην Αίγυπτο, το θέατρο σκιών υπήρξε μέσο ψυχαγωγίας για το λαϊκό κόσμο στα καφενεία.

Στην Αίγυπτο υπάρχει θέατρο σκιών και κουκλοθέατρο με πρωταγωνιστή τον «Aragoz».
Ο Aragoz λένε ότι γεννήθηκε τον 12ο ή τον 13ο αιώνα.
Αν το όνομα «Aragoz» είναι επιρροή από το όνομα του «Κάραγκιοζ» ή το αντίθετο παραμένει άγνωστο.
Το όνομα Aragoz λέγεται ότι προέρχεται απ’ τον Karakoz ο οποίος ήταν τούρκος σουλτάνος που κυβέρνησε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αυτό παραμένει μύθος διότι αν ανατρέξουμε ιστορικά στους σουλτάνους της οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν υπάρχει κάποιος με σχετικό όνομα. Υπήρχε όμως ο Karagos-Pasha και ήταν διοικητής του οθωμανικού στρατού που έζησε γύρω το 1400. Δεν υπάρχουν όμως στοιχεία σύνδεσης. Υπάρχει ο μύθος που θέλει (βλέπε.) Λέγεται ότι το θέατρο σκιών της Αιγύπτου προέρχεται από την Κίνα κι έφτασε στην Αίγυπτο μέσω των εμπορικών ταξιδιών.
Αργότεραμ στα 1611-1613, υπό τον Αχμέτ τον 1ο, άλλοι καλλιτέχνες πήγαν στην Πόλη από την Αίγυπτο για να δώσουν παραστάσεις.
Οι φιγούρες είναι φτιαγμένες από δέρμα γαϊδάρου και καμήλας.

ΤΟΥΡΚΙΑ

Αρχικά το όνομα του θεάτρου σκιών ήταν «Kolkorcak» (κουκλοθέατρο). Αργότερα πήρε διάφορες ονομασίες όπως «Zill-i Hayal» (όνειρο σκιών), «Tayfi Hayal» (όνειρο φάσματος), «Hayal Oyunu» (ονειρικό παιχνίδι), «Golge Oyunu» (θέατρο σκιών) και τέλος Κάραγκιοζ.
Ο καραγκιοζοπαίκτης ονομάζεται «Hayali» που σημαίνει «φανταστικός» και «εικονοπλάστης». Επίσης ακούγονται οι λέξεις «Karagözcü» ή «hayalbaz». Μόνος του μιμείται όλες τις φωνές και τραγουδάει. Ένας καραγκιοζοπαίκτης μαθαίνει την τέχνη από άλλον καραγκιοζοπαίκτη.
Για την ιστορία της διάδοσης του θεάτρου σκιών στον οθωμανικό χώρο πολλοί πιστεύουν ότι συνδέεται με το θρύλο του Κάραγκιοζ ως πραγματικό πρόσωπο.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες ότι σα θέαμα γενικότερα, παιζόταν στην Τουρκία τον 11ο αιώνα μ.Χ. από Τουρκομάνους νομάδες ή από τάγματα Δερβίσηδων, ιδιαίτερα των Μπεκτασήδων κι έπαιζαν θέατρο σκιών σε μοναστήρια, θρησκευτικά δρώμενα, σε νεκρικές τελετές και στην εορτή νηστείας των τούρκων Ραμαζάνι.
Όμως πολλοί μελετητές κι ερευνητές συμπέραναν ότι το θέατρο σκιών ακόμα και με πρωταγωνιστή τον Κάραγκιοζ όπου διαδώθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία, πρωτοπαίχτηκε και διαδώθηκε από άλλους ξένους αποίκους κι όχι τούρκους. Πολύ αργότερα παίχτηκε από τούρκους που διέσωσαν την παράδοση.
Για πολλούς, οι πέρσες ήταν οι δημιουργοί του Κάραγκιοζ. Οι τούρκοι πιστεύουν ότι τον δημιούργησε ο πέρσης Μεχμέτ Κιουστερί.
Σύμφωνα με τη γραπτή μαρτυρία του αιγύπτιου ιστορικού Μουχάμεντ Ιμπν Αχμέτ Ιμπν Ιγιας (Ιούνιος 1447 – Νοέμβριος 1522), ο οποίος αναφέρει ότι το θέατρο σκιών ήρθε από την Αίγυπτο όταν ο Σουλτάνος Σελίμ Α’ κατέλαβε την Αίγυπτο και τη Συρία το 1517, λίγους μήνες μετά τον απαγχονισμό του τελευταίου Σουλτάνου των Μαμελούκων (οι Μαμελούκοι ήταν στρατιωτικές δυνάμεις δούλων που κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εξουσίαζαν κάποια μουσουλμανικά κράτη).
Ο Σουλτάνος παρακολούθησε παράσταση θεάτρου σκιών η οποία δόθηκε σε κάποιο ανάκτορο σε νησί της Roda στην περιοχή του Νείλου. Η παράσταση είχε θέαμα την αναπαράσταση της πόρτας της Ζουβέιλα με την φιγούρα του Σουλτάνου Τουμάνμπαϊ - τελευταίου Σουλτάνου των Μαμελούκων - και την ώρα της κρεμάλας και όταν το σκοινί κόπηκε στα δύο το θέαμα άρεσε πολύ στο Σουλτάνο. Έτσι εκείνη τη νύχτα έδωσε στον καλλιτέχνη που παρουσίασε αυτό το θέαμα αμοιβή 200 δηνάρια και ένα βελούδινο καφτάνι στολισμένο με χρυσές μπορντούρες και του ζήτησε όταν θα φύγουν για την Κωνσταντινούπολη, να πάει μαζί του για να το δει και ο γιος του αυτό.
Αυτή η ιστορία έχει γραφτεί από τον αυτόπτη μάρτυρα του γεγονότος τον αιγύπτιο ιστορικό Μουχάμεντ Ιμπν Αχμέτ Ιμπν Ιγιας στο «Tarlh-i-Misr» (Τα αιγυπτιακά χρονικά) ο οποίος ανήκε στους Μαμελούκους.
Όμως ο τούρκος περιηγητής και χρονογράφος του 17ου αιώνα Εβλιγιά Τσελεμπί (1611–1682) αναφέρει ότι είχε πραγματοποιηθεί παράσταση θεάτρου σκιών στην Τουρκία νωρίτερα κατά την αυτοκρατορία του Σουλτάνου Bayezid I ο οποίος κυβερνούσε την περίοδο 1389–1402.
Άλλες πηγές αναφέρουν ότι οι μογγόλοι πήραν αυτό το θέαμα απ’ τους κινέζους και το διέδωσαν στους τούρκους που είχαν εξαπλωθεί στην Κεντρική Ασία.
Κι έτσι πολλοί ισχυρίζονται ότι οι τούρκοι που είχαν εξαπλωθεί στην Ασία τον 13ο αιώνα, έφεραν αυτό το θέαμα στις μουσουλμανικές χώρες και το ονόμαζαν «Κογκουρτσάκ» ή «Καβουρτσάκ» ή «Κομπαρτσούκ» που σημαίνει «θέατρο σκιών».
Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι μογγόλοι το έφεραν στην Τουρκία.
Αρκετοί πιστεύουν ότι ήρθε από τσιγγάνους που ήρθαν απ' την Ινδία.
Ο τούρκος μελετητής Μετίν Αντ (1927-2008) υποστηρίζει ότι υπήρχαν θίασοι θεάτρου σκιών με το όνομα «Κολ» και ήταν έλληνες, αρμένιοι ή εβραίοι.
Οι αξιωματούχοι έδιναν άδεια σε αυτούς με τον όρο πως ο Μέγας Βεζίρης και άλλα επίσημα πρόσωπα δεν θα πλήττονταν από τη σάτιρά τους. Επίσης αναφέρει ότι το σημαντικότερο είδος λαϊκού θεάτρου ήταν το «Ορτά Ογιουνού» (ονομασία κατά τη λέξη «κωμωδία που παίζεται στη μέση») το οποίο έχει ρίζες στην Τουρκία και πολλοί τούρκοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι προέρχεται από την αρχαία τέχνη των ελλήνων μίμων.
Το θέατρο σκιών είχε μεγάλη απήχηση στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με τον τούρκο περιηγητή και χρονογράφο του 17ου αιώνα Εβλιγιά Τσελεμπί ο Κάραγκιοζ πρωτοπαίχτηκε στο οθωμανικό παλάτι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του σουλτάνου  Beyazit Α’ (1389-1402).
Τον 16ο  αιώνα, ο Grand Mufti Mehmet Ebussuud el-İmadi εξέδωσε γιορτή που επέτρεψε την εκτέλεση παραστάσεων Κάραγκιοζ.
Υπάρχουν αναφορές ότι τον 16ο αιώνα παιζόταν θέατρο σκιών σε επίσημες γιορτές περιτομών των Διαδόχων καθώς σε στέψεις και γάμους των σουλτάνων. 
Ο ιστορικός της οθωμανικής αυτοκρατορίας Von Hammer αναφέρει ότι δίνοναν παραστάσεις θεάτρου σκιών στην τελετή της περιτομής του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή το 1530.
Επίσης άλλη χειρόγραφη αναφορά αναφέρει παράσταση για την περιτομή του σουλτάνου Μουράτ Γ’ το 1582 ως νέο είδος θεάτρου σκιών.
Ο Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει ότι παίχτηκε παράσταση στη μεγάλη γιορτή για τη στέψη του σουλτάνου Μουράτ Δ’ το 1623.
Στην ανάπτυξη του θεάτρου σκιών στην Τουρκία, συναντάμε τον καραγκιοζοπαίκτη Χασάν, ο οποίος διασκεύασε μερικά έργα του Μολιέρου και του Ρακίνα για το χαρέμι του Σουλτάνου.
Έτσι το θέατρο σκιών διαθώθηκε στους δρόμους, σε παζάρια, σε μοναστήρια, σε χαρέμια, τεκέδες και καφενεία. Πολλές παραστάσεις είχαν σεξουαλικό περιεχόμενο και βωμολοχίες.
Μάλιστα η φιγούρα του πρωταγωνιστή Κάραγκιοζ δεν είχε αρθρωτό χέρι όπως έγινε αργότερα, αλλά αρθρωτό φαλλό.
Αργότερα έγινε πιο οικογενειακό είδος.

Μια εποχή το θέατρο σκιών είχε απαγορευτεί λόγω ότι το Κοράνι (θρησκευτικό βιβλίο των μουσουλμάνων) απαγορεύει την απεικόνιση προσώπων.
Αργότερα αυτή η άποψη ακυρώθηκε από τους θρησκευτικούς ηγέτες με τη δικαιολογία ότι οι σκιές δεν είναι απομίμηση των δημιουργημάτων του Αλλάχ διότι στη φύση υπάρχουν σκιές όλων των όντων.

Παραδοσιακά ο φωτισμός αποτελούταν από κεριά ή λάμπες πετρελαίου. Πλέον έχουν αντικατασταθεί από ηλεκτρικό φωτισμό.

Οι παραστάσεις συνοδεύονται από ντέφι και τραγούδια. Πολλές υποθέσεις έργων είναι παρμένες από ιστορικά γεγονότα. Κυριαρχούν όμως οι κωμικές παραστάσεις κι οι λαϊκές ιστορίες.
Πολλοί διάλογοι στις παραστάσεις γίνονταν στην τούρκικη καθαρεύουσα, τα Οσμανλίδικα.
Τα έργα προλογίζονται με προσφωνήσεις προς τον Αλλάχ και το σουλτάνο. Τα σκηνικά ή ένα φυτό ή ένα μπουκέτο λουλούδια τοποθετούνται στη σκηνή. Η μουσική ξεκινά με ένα καλάμι (βλ.) το οποίο έχει στο στόμα του ο καραγκιοζοπαίκτης και παράγει έναν παράξενο ήχο και τα λουλούδια απομακρύνονται απ’ τη σκηνή. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο Χάτζιβατ από την αριστερή πλευρά της σκηνής μ’ ένα παραδοσιακό τραγούδι για το μπερντέ. Ο Χάτζιβατ καλεί τον Κάραγκιοζ και ανταλλάσουν γρίφους ή προσπαθούν να εξηγήσουν κάποια όνειρα και γενικά κωμικά στοιχεία. Ο διάλογος ολοκληρώνεται με ηθική διδασκαλία. Στη συνέχεια εμφανίζονται κι άλλοι χαρακτήρες που συμμετέχουν στην πλοκή του έργου. Η παράσταση πάντα κλείνει με έναν επίλογο των Κάραγκιοζ και Χάτζιβατ και αποχαιρετούν το κοινό μ’ ένα ποήμα. Τα σκηνικά απομακρύνονται απ’ τη σκηνή και μια χορεύτρια εμφανίζεται χορεύοντας με μουσική.

Οι φιγούρες είναι μικρές στο ύψος 35 με 40 εκατοστά και φτιάχνονται από δέρμα καμήλας, βοδιού ή βουβαλιού με εντυπωσιακά σκαλίσματα. Ο παίκτης τις χειρίζεται με απλές ξύλινες βέργες.

Βασικοί χαρακτήρες των έργων είναι:

Κάραγκιοζ

Πάντα πρωταγωνιστής στα έργα. Το όνομά του σημαίνει μαυρομάτης (απ’ τις τούρκικες λέξεις καρά=μάυρο – γκιοζ=μάτι) και είναι τσιγγάνος. Κοντός, καραφλός, καμπούρης με μακρύ χέρι, σαρίκι και γενειάδα. Παπουτσωμένος και ευκατάστατος σε αντίθεση με τον δικό μας Καραγκιόζη. Όμως κι αυτός εκπροσωπεί το λαό. Έξυπνος με χιούμορ και πονηρός. Αγράμματος, τεμπέλης και κλέφτης. Αντιεξουσιαστής, παρορμητικός, αγενής και απείθαρχος.

Χάτζιβατ

Κολλητός φίλος του Κάραγκιοζ και πολλές φορές συνεργάτης του. Άνθρωπος της κουλτούρας, ευγενικός και μορφωμένος. Εφιστά ιδιέτερη προσοχή στις ποιητικές και λογοτεχνικές συζητήσεις. Υποκύπτει στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις.

Τσελεμπί

Έλληνας. Ονομάζεται Μανώλης Τσελεμπής. Παρουσιάζεται στο μπερντέ με μοντέρνο ευρωπαϊκό ντύσιμο. Σοβαρός, ευγενής και μορφωμένος. Νέος, πλούσιος και γυναικάς. Σα χαρακτήρας είναι σκληρός και δύσκολος.

Κανμπούρ Τιρυακί

Το όνομά του σημαίνει θεριακλής. Είναι οπιομανής, καμπούρης και εμφανίζεται πάντα με τσιμπούκι στο χέρι. Όλη την ώρα καπνίζει όπιο και κοιμάται σε καφενείο της γειτονιάς. Εμφανίζεται στη σκηνή πάντα μαστουρωμένος.

Αλτί Καρίς Μπεμπερουχί

Νάνος με τεράστιο κεφάλι και μεγάλη μύτη. Αργόστροφος. Συνέχεια ρωτάει τα ίδια πράγματα και γίνεται βαρετός. Κάνει δουλειές του ποδαριού γύρω απ’ τη γειτονία.

Τουρκ (τούρκος) ή Μπάμπα-Χιμμέτ

Βουνίσιος τύπος της Ανατολής. Ψηλός, στιβαρός με γενειάδα και πάντα με το τσεκούρι στον ώμο σαν ξυλοκόπος που είναι.

Ντενυό

Καθυστερημένος πνευματικά.

Ουζούν Εφέ

Κωμική φιγούρα, μακρυλαίμης.

Τζιβάν

Σπάταλος.

Φρενκ

Το όνομα σημαίνει φράγκος. Λεβαντινός διανοούμενος που συχνά μιλάει με ελληνικές, ιταλικές και γαλλικές λέξεις.

Ρουμέλλιλι

Το όνομα σημαίνει έλληνας. Είναι σκοτεινός και μυστήριος τύπος.

Κιτσούκ Αντριά

Σημαίνει «μικρός Αντριά». Είναι ανιψιός του Κάραγκιοζ.

Λαζ

Βαρκάρης

Γιαχουντί

Τοκογλύφος και διαπραγματευτής.

Αρβανούτ

Αλβανός αγράμματος και δειλός χαρακτήρας

Ατσέμ

Τοκογλύφος από το Ιράν

Κιρκασιανή

Γοητευτική γυναίκα. Οικονόμος.

Κανλι Νιγάρ

Σημαίνει δολοφονική Νιγάρ. Φιλάρεσκη γυναίκα. Της αρέσει να την κυνηγούν οι άντρες.

Ζεννέ

Πονηρή πόρνη. Εμφανίζεται πάντα γυμνόστηθη.

Τουζούς Ντελί Μπεκίρ

Αστυνόμος μυθύστακας που εμφανίζεται πάντα μ’ ένα μπουκάλι κρασί. Τύραννος.

*************************

Στην Τουρκία πλέον υπάρχουν ελάχιστοι καραγκιοζοπαίκτες και οι παραστάσεις δίνονται στη γιορτή του Ραμαζανιού και σπάνια σε φεστιβάλ και λοιπές εκδηλώσεις για παιδικό κοινό πλέον.

ΙΑΠΩΝΙΑ

Η ιαπωνική παράδοση αναφέρει το θέατρο σκιών στο Sunan Kalijaga έναν από τους εννιά μουσουλμάνους αγίους (Wali Songo).

ΙΤΑΛΙΑ

Εκεί εμφανίζεται στις αρχές του 17ου αιώνα και από εκεί εξαπλώθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ο Γκιουζέπο Καβάτζα, καταγωγή απ’ τη Βενετία, ήταν ο πρώτος που αντέγραψε το τούρκικο θέατρο σκιών στην Ιταλία παρουσιάζοντας χαρακτήρες από την «Commedia dellarte» και το ιταλικό κουκλοθέατρο.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Υπάρχουν αναφορές ότι το 1608 κάποιος αυστριακός πρεσβευτής επισκέφθηκε τον τούρκο πασά σε μια κωμόπολη στις όχθες του Δούναβη κοντά στο Βελιγράδι. Ο πασάς για να τον διασκεδάσει του παρουσίασε το θέατρο σκιών. Πολλές παραστάσεις στη Γερμανία παίχτηκαν τον 17ο αιώνα και ονομάζονταν «ιταλικές σκιές».
Στις αρχές του 18ου αιώνα αγκαλιάστηκε απ ‘όλα τα στρώματα της γερμανικής κοινωνίας και παιζόταν σε πολλά καφενεία στο Βελιγράδι.
Ασκούσε έντονη πολιτική σάτιρα ως και στον Κάιζερ.
Το θέατρο σκιών άρεσε στους γερμανούς αριστοκράτες και παιζόταν σε σαλόνια ακόμα και στην πριγκιπική αυλή στην Πρωσία. Γερμανοί λογοτέχνες δημιούργησαν το «δράμα σκιών», ένα είδος πρωτότυπης λογοτεχνίας.
Ο γερμανός δραματουργός, σκηνοθέτης και ποιητής Μπέρτολτ Μπρεχτ (10/2/1898-14/8/1956) εμπνεύστηκε θέματα από το θέατρο σκιών καθώς και τη σκηνική αισθητική.
Στα μέσα του 1800, το θέατρο σκιών περιορίστηκε στο παιδικό κοινό κι ύστερα χάθηκε παρά τις προσπάθειες πολλών.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Ο ελβετός ιστορικός και μουσικός Franz Josef Sulzer στο βιβλίο του «Ιστορία της Δακίας» (Βιέννη, 1721), αναφέρει τα θεάματα στην αυλή των Φαναριωτών στο Βουκουρέστι. Εκεί είδε παράσταση κουκλοθεάτρου όπου η περιγραφή της αντιστοιχεί σε τούρκικο θέατρο σκιών που παιζόταν στα βλάχικα, ελληνικά και τουρκικά.
Στην Κωστάντζα και την ενδοχώρα την περίοδο 1895-1913, ο Κάραγκιοζ παιζόταν στην τούρκικη, ελληνική και αρμένικη γλώσσα.

ΓΑΛΛΙΑ
Το θέατρο σκιών στη Γαλλία πέρασε στα μέσα του 18ου αιώνα με την επιστροφή κάποιων ταξιδιωτών. Σύντομα διασκευάζεται από γάλλους και άγγλους καλλιτέχνες.
Ο γάλλος κουκλοπαίχτης Francois Ντομινίκ Σεραφίν (1747-1800) ήταν ο πρώτος που παρουσίασε το θέατρο σκιών στο Παρίσι το 1776 με το όνομα «chinoises ombres=κινέζικες σκιές». Το 1781 μετακόμισε στις Βερσαλλίες όπου έπαιζε στο παλάτι των Βερσαλλιών στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄. Το πιο γνωστό του έργο ήταν το «Το σπασμένο γεφύρι», ένας διάλογος στο τραγούδι για έναν αγρότη κι έναν κύριο. Το 1784 ιδρύει ένα πετυχημένο κουκλοθέατρο στο Παρίσι.
Έτσι το «Ombres Chinoises» έγινε δημοφιλές στη Γερμανία, την Ιταλία και την Αγγλία.
Ο Σεραφίν έβγαλε μαθητές οι οποίοι έπαιζαν πολλές παραστάσεις κι εκεί συνεχίστηκε μέχρι τον 19ο αιώνα όπου από εκεί κι έπειτα λίγοι ασχολήθηκαν.

ΚΡΟΑΤΙΑ

Το 1786 βρέθηκαν κάποια στοιχεία στο Ντουμπρόβνικ όπου αναφέρουν παραστάσεις θεάτρου σκιών οι οποίες παίζονταν σε κάποια πλατεία με το όνομα «ombres chinoise=κινέζικες σκιές». Πιθανόν να ήταν γάλλος ή αντιγραφή απ’ το γαλλικό περίφημο «ombres chinoise».

ΣΕΡΒΙΑ

Εκεί το θέατρο σκιών ήρθε στις αρχές του 1800 σε πόλεις όπως το Βελιγράδι, Πρίζρεν, Πεκ και Πρίστινα όπου παιζότανε σε καφενεία.  Στα τέλη του 19ου αιώνα τούρκοι καραγκιοζοπαίκτες από τα Σκόπια έπαιζαν στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου. Το είδος άνθισε κυρίως στην περιοχή του Σεράγεβου, όμως το 1868 απαγορεύτηκε για κάποιο χρονικό διάστημα εξ αιτίας των βωμολοχικών έργων.

ΑΛΓΕΡΙΑ

Το μόνο στοιχείο για θέατρο σκιών στην Αλγερία, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα των γάλλων την περίοδο της γαλλικής κατοχής της Αλγερίας (1830-1954), πρωταγωνιστής στα έργα ήταν ο Καραγκούς που ήταν πατριώτης τους και ξεσήκωνε το λαό τους ενάντια στους Γάλλους αποικιοκράτες. Επίσης πολλά έργα τους τα είχαν εμπνευστεί από τις «Χίλιες και μία νύχτες» όπως και αφηγήσεις ιστορικών μαχών μεταξύ Ισπανίας και Αλγερίας. Ο Καραγκούς, σύμφωνα με περιγραφές, παρουσιαζόταν με έναν τεράστιο φαλλό που τον χρησιμοποιούσε σα μπαστούνι με τον οποίο διαλύει ένα γαλλικό στράτευμα ενώ μια άλλη περιγραφή τον παρουσιάζει μεταμορφωμένο σε διάβολο με τη στολή ενός γάλλου αξιωματικού.
Αυτό το θέαμα απαγορεύτηκε τον 19ο αιώνα από τις γαλλικές αρχές. Οι λόγοι είναι προφανές.

ΙΣΠΑΝΙΑ

Εκεί το θέατρο σκιών παίζεται με ηθοποιούς πίσω από φωτισμένο πανί.

ΑΓΓΛΙΑ

Εκεί το θέατρο σκιών ονομάζεται «Galanty Shows» και άνθισε από ιταλούς καλλιτέχνες του δρόμου. Οι άγγλοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν την ημέρα κούκλες και το βράδυ φιγούρες.
Κι από την Αγγλία το θέατρο σκιών πέρασε στην Αμερική.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου